CHƯƠNG I: GIỚI THIỆU CHUNG VỀ MÔN HỌC

1.     Khái niệm

- Tài chính Quốc tế là tập hợp của những quan hệ tài chính của các chủ thể có phạm vi hoạt động vượt ra khỏi biên giới của một quốc gia

  - Quan hệ tài chính gồm:

+ Quan hệ thanh toán

+ Quan hệ tín dụng

+ Quan hệ đầu tư

+ Quan hệ viện trợ

 - Chủ thể bao gồm người cư trú và người không cư trú. Cụ thể:

+ Chính phủ

+ Doanh nghiệp

+ Ngân hàng thương mại

+ Các cá nhân

+ Tổ chức tài chính quốc tế

  Lưu ý về người cư trú và người không cư trú:

+ TCQT là tập hợp các quan hệ tài chính giữa người cư trú và người không cư trú

+ Đối với các công ty đa quốc gia và xuyên quốc gia thì chi nhánh và công ty con đặt tại quốc gia nào thì sẽ là thành viên cư trú của quốc gia đó

+ Học sinh, sinh viên có thời gian học tập và sinh sống ở nước ngoài không được coi là thanh viên cư trú ở nước ngoài

+ Đối với các tổ chức quốc tế, trụ sở đặt tại nước nào thì vẫn không được coi là thành viên cư trú ở nước đó

+ Thành viên cơ quan lãnh sự đại sứ quán đặt tại nước nào cũng không được coi là thành viên cư trú của nước đó

 

2.     Nội dung thuộc quan hệ tài chính quốc tế

- Quan hệ tài chính giữa các quốc gia với nhau và với các tổ chức tài chính quốc tế

- Quan hệ tài chính của các doanh nghiệp - các công ty đa quốc gia

- Hoạt động mang tính quốc tế của các định chế trung gian tài chính

- Các quan hệ tài chính dưới hình thức di chuyển của các khoản thu nhập và vốn của các cá nhân

- Các hoạt động của thị trường tài chính quốc tế

 

3.     Cơ sở hình thành và phát triển

-  Xuất phát từ quan hệ thương mại quốc tế

- Mối quan hệ hợp tác giữa các nước về các mặt kinh tế, văn hoá, chính trị, xã hội

- Sự di chuyển vốn giữa các nước: Sự khác nhau về hiệu quả biên của vốn đầu tư của các nước khác nhau

- Xu thế mở cửa, hội nhập và toàn cầu hoá

 

 

4.     Tác động của hoạt động tài chính quốc tế

4.1. Tác động tích cực

-  Ở tầm vĩ mô:

+                  Cho phép khai thác tiềm năng thế mạnh của mỗi nước để tạo ra sự phát triển chung của các nước

+                  Củng cố thúc đẩy hợp tác, hội nhập quốc tế cũng như tình đoàn kết, hoà bình và hữu nghị giữa các quốc gia, các dân tộc

+                  Nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực tự nhiên và xã hôi, đặc biệt là nguồn lực tài chính

+                  Nâng cao mức sống và cải thiện môi trường cộng đồng quốc tế

-  Đối với doanh nghiệp:

+                  Mở rộng thị trường, quy mô đầu tư hoạt động

+                  Cơ hội trao đổi về kinh nghiệm quản lý, công nghệ sản xuất giữa các doanh nghiệp

+                  Đa dạng hóa nguồn vốn huy động với chi phí vốn rẻ hơn

- Đối với chính phủ: Tăng viện trợ quốc tế, nâng cao sự hợp tác về kinh tế, chính trị

- Đối với Nhà đầu tư: Đa dạng hóa danh mục đầu tư

- Đối với cá nhân: Đa dạng hóa môi trường lao động

 

 

4.2.      Tác động tiêu cực

+                  Sự phân hoá và lệ thuộc vào các nước lớn

+                  Sự biến động tình hình tài chính quốc tế có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với các nước

+                  Trong điều kiện khác biệt về trình độ sản xuất có thể gây khó khăn trong việc cạnh tranh giữa các doanh nghiệp

+                  Chịu tác động rủi ro tỷ giá, rủi ro lãi suất

 

 

5.           Mục đích và đối tượng nghiên cứu của môn học

- Ở tầm vĩ mô: Hoạt động tài chính quốc tế, các chính sách quản lý hoạt động tài chính quốc tế của các quốc gia; chính sách và hoạt động của một số tổ chức tài chính quốc tế

- Ở tầm vi mô: các hoạt động tài chính quốc tế của các chủ thể kinh tế bao gồm các doanh nghiệp, các cá nhân; các nghiệp vụ kinh doanh và phòng chống rủi ro trên thị trường tài chính quốc tế.

 

 

CHƯƠNG II: HỆ THỐNG TIỀN TỆ QUỐC TẾ

1.  Tổng quan về hệ thống tiền tệ quốc tế

Được hình thành trên cơ sở quan hệ thương mại – tài chính giữa các nước

Là hệ thống bao gồm các chế độ tiền tệ, chế tài điều tiết quan hệ tài chính giữa các quốc gia và các định chế tài chính quốc tế. Cụ thể bao gồm:

+  Các chế độ tiền tệ và quy tắc xác định, điều tiết tỷ giá giữa đồng tiền của các nước khác nhau với nhau

+  Các chế tài điều tiết các mối quan hệ và hoạt động tài chính quốc tế và các quốc gia.

+  Hệ thống thị trường tài chính quốc tế

+  Các tổ chức tài chính quốc tế

 

2.  Hệ thống tiền tệ quốc tế qua các giai đoạn lịch sử

2.1.  Giai đoạn 1: Chế độ đồng/song bản vị

- Vàng và bạc được coi là tiền tệ trong nền kinh tế, giữa các quốc gia sẽ gắn cố định giá trị đồng tiền của mình với vàng và bạc

- Bản vị vàng và bạc sẽ hình thành nên tỷ giá

 

2.2.  Giai đoạn 2: Chế độ bản vị vàng

- Các quốc gia ấn định cố định giá trị đồng tiền của mình với vàng. Bản vị vàng của 2 đồng tiền hình thành nên tỷ giá của 2 đồng tiền đó.

- Đồng tiền của mỗi quốc gia được đảm bảo 100% bằng vàng. Các nước cho phép quy đổi giữa tiền và vàng không giới hạn.

- Tồn tại luồn vàng ròng chảy từ quốc gia có thâm hụt đến quốc gia có thặng dư cán cân thanh toán. Lượng tiện trong lưu thông luôn phải cân bằng với lượng vàng dự trữ

- Các quốc gia cho phép tự do xuất và nhập khẩu vàng.

  ⇨  Ưu điểm: Tạo sự ổn định trong việc trao đổi tiền tệ giữa các nước -> Tạo tiền đề cho quan hệ thương mại tài chính quốc tế phát triển.

⇨  Hạn chế:

+  Sự điều chỉnh mức giá cả, lãi suất, thu nhập hay thất nghiệp sẽ làm điều chỉnh cán cân thanh toán quốc tế => gây ra sự bất ổn cho nền kinh tế một cách thường xuyên.

+  Quốc gia có thâm hụt cán cân thanh toán quó tế sẽ phải trải qua thời kỳ kinh tế đình đốn, tỷ lệ thất nghiệp cao; ngược lại các quốc gia thặng dư cán cân thanh toán sẽ phải trải qua thời kỳ lạm phát

+  Những phát hiện mới về mỏ vàng có thể xuất hiện bất cứ lúc nào, là nguyên nhân gây tăng cung ứng tiền và tăng tỷ lệ lạm phát một cách đột biến.

+  Ở các quốc gia khan hiếm vàng thì cung ứng tiền tệ sẽ bị hạn chế và là nguyên nhân gây kìm hãm sự tăng trưởng kinh tế.

2.3.  IMS trong hai cuộc chiến tranh thế giới

-     Sự chấm dứt bản vị vàng và chế độ tỷ giá thả nổi: tài trợ chiến tranh và lạm phát bùng nổ, phá vỡ khả năng duy trì quan hệ tiền – vàng

-     Việc tái ấn định lại bản vị vàng 1920: sự hồi sinh chế độ bản vị vàng và mang đặc điểm của chế độ bản vị hối đoái vàng 1925-1931

-     Sự sụp đổ của hệ thống thương mại và tài chính quốc tế sau Đại khủng hoảng 1929-1933: Sự tan rã của các khối tiền tệ (GBP, USD, và các đồng tiền khác tiếp tục gắn với vàng), chấm dứt chế độ bản vị vàng.

- Những thương thuyết về tái thiết hệ thống tiền tệ quốc tế 1941

-     Hội nghị Bretton Woods 1944 và sự ra đời của hệ thống Bretton woods

2.4.  IMS sau chiến tranh thế giới lần thứ II – Hệ thống Bretton Woods

- Các quốc gia gắn cố định giá trị đồng tiền của mình với USD. Bản thân USD được gắn giá trị cố định với vàng. Bản vị USD giữa hai đồng tiền hình thành lên giá trị 2 đồng tiền

- USD là đồng tiền duy nhất được đảm bảo 100 % bằng vàng. Mỹ là quốc gia duy nhất cho phép quy đổi USD thành vàng

- Đặc điểm của hệ thống Bredtton Woods:

+  Hệ thống chế độ tỷ giá là cố định nhưng có thể điều chỉnh

+  Hình thành hai tổ chức quốc tế mới là Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB)

2.5.  IMS hậu Bredtton Woods

- Hai lần sửa đổi điều khoản của IMF:

●  Sự ra đời của quyền rút vốn đặc biệt SDR

 

●  Các quốc gia không được gắn giá trị đồng tiền với vàng đồng thời tự lựa chọn chế độ tỷ giá

- Hệ thống tiền tệ châu Âu EMS

- Sự ra đời của liên minh tiền tệ châu Âu

3.  Hệ thống tiền tệ quốc tế ngày nay

- Hệ thống tiền tệ quốc tế được đặc trưng bởi sự hợp tác đa phương của các nước dựa trên chế độ tỷ giá thả nổi có điều tiết, xu thế toàn hội nhập và cầu hoá của các nước

- Hoạt động của các định chế tài chính quốc tế được tăng cường và mở rộng trên nhiều lĩnh vực: đời sống- kinh tế - xã hội của các nước

- Sự phát triển và ổn định của hệ thống tiền tệ châu Âu mở ra khả năng hợp tác tiền tệ trong các khu vực và trên thế giới: Đông Nam Á và Châu Á

4.  Các tổ chức tài chính quốc tế

- Quỹ tiền tệ quốc tế IMF

- Ngân hàng thế giới WB

- Ngân hàng phát triển Châu Á ADB

- Ngân hàng phát triển Châu Phi AFDB

Phân biệt IMF và WB

●  IMF

- Mục tiêu hoạt động:

+                  Hợp tác và ổn định tiền tệ giữa các thành viên để tăng trưởng kinh tế, mở rộng giao lưu quan hệ quốc tế

+                  Giám sát và thúc đẩy hợp tác tiền tệ giữa các quốc gia

+                  Cung cấp ngân quỹ tạm thời

+                  Khuyến khích mậu dịch tự do và tăng trưởng thương mại giữa các nước thành viên

- Chức năng:

+                  Xác định hệ thống ngang giá tiền tệ và tỳ giá hối đoái giữa các nước thành viên

+                  Cấp tín dụng cho các nước thành viên khó khăn tạm thời về cán cân thanh toán

+                  Tư vấn cho các nước thành viên về chính sách kinh tế vĩ mô

+                  Cung cấp trợ giúp kĩ thuật

 

- Nguồn vốn hoạt động:

+                  Vốn điều lệ: nguồn vốn hoạt động chủ yếu được hình thành từ tiền đóng góp của các thành viên theo điều lệ thành lập quý

- Nguồn vốn đi vay

-  Nguồn vốn tích lũy

-  Nguồn vốn đặc biệt

 - Các hình thức tài trợ của IMF

-  Thể thức cho vay thông thường

●  Rút vốn dự trữ

●  Tín dụng theo đợt

-  Thể thức cho vay theo đợt

-  Tài trợ bù đắp

-  Tài trợ điều chỉnh cơ cấu

-  Tài trợ giảm nghèo và tăng trưởng

-  Tài trợ dự trữ bổ sung

-  Hỗ trợ kỹ thuật

⇨  Mục tiêu tài trợ của IMF là giải quyết mất cân đối trong cán cân thanh toán quốc tế của các nước thành viên mà không ảnh hưởng đến nền kinh tế trong nước và thế giới

 

●  WORLDBANK

- Mục tiêu hoạt động:

-  Thúc đẩy phát triển kinh tế và cải tổ cơ cấu kinh tế để phát triển bền vững ở các nước đang phát triển

-  Trợ giúp các nước đang phát triển thông qua tài trợ dài hạn các dự án và chương trình phát triển

-  Trợ giúp tài chính đặc biệt cho các nước đang phát triển

-  Tạo điều kiện thúc đẩy vốn đầu tư quốc tế, đặc biệt là các nước đang phát triển => tạo ra sự chuyển biến mạnh mẽ trong phát triển kinh tế - xã hội giữa các quốc gia

 

- Đặc điểm:   Nhóm Ngân hàng thế giới gồm 5 định chế có quan hệ mật thiết với nhau:

+  Ngân hàng tái thiết và phát triển quốc tế IBRD

+  Công ty tài chính quốc tế IFC

+  Hiệp hội phát triển quốc tế IDA

+  Cơ quan bảo lãnh đầu tư đa phương MIGA

+  Trung tâm quốc tế giải quyết tranh chấp đầu tư ICSID

⇨  Hoạt động chính của WB là huy động vốn từ thị trường tài chính quốc tế và sử dụng chúng trong các dự án phát triển ở các nước đang phát triển

 

- Có 5 thể thức cho vay chủ yếu:

-  Vay vốn đầu tư: Dựa trên dự án của chính phủ các nước tiếp nhận -> lãi suất cao hơn lãi thị trường, thời hạn 15-20 năm

-  Vay vốn điều chỉnh: trợ giúp chương trình cải cách kinh tế của các nước tiếp nhận nhằm khôi phục tăng trưởng kinh tế và chính sách tiền tệ của các nước đi vay

-  Đồng tài trợ: Worldbank + Khu vực tư nhân, tổ chức song/đa phương và các tổ chức chính phủ tài trợ cho một số chương trình của mình

-  Quỹ tín thác: được đóng góp từ những quốc gia tài trợ, tổ chức đa phương, các tổ chức phi chính phủ, quỹ và tổ chức tư nhân khác tập trung vào các dự án trợ giúp kỹ thuật ở các nước đang phát triển

-  Trợ giúp kĩ thuật: cung cấp nguồn lực và chuyên gia cho các nước đang phát triển để xây dựng những thể chế cần thiết cho quá trình phát triển

 

CHƯƠNG III: CÁN CÂN THANH TOÁN QUỐC TẾ

1. Tổng quan về cán cân thanh toán quốc tế

1.1. Khái niệm

Là một bản báo cáo thống kê ghi chép và phản ánh các giao dịch kinh tế giữa những người cư trú với người không cư trú

 

 1.2. Phân loại

- Cán cân thời điểm

+                  Phản ánh khoản thu chi ngoại tệ tại một thời điểm

+                  Phản ánh khoản đã/sẽ thu; đã/sẽ chi - Cán cân thời kì

+                  Phản ánh khoản thu chi ngoại tệ tại một thời kỳ

+                  Phản ánh khoản đã thu, đã chi

- Cán cân song phương: Phản ánh khoản thu – chi ngoại tệ giữa hai quốc gia

- Cán cân đa phương: Phản ánh khoản thu – chi ngoại tệ giữa một quốc gia – phần còn lại của thế giới

 

 

1.3. Vai trò

- Ở tầm quản lý kinh tế vĩ mô:

+Chính sách đối ngoại nói chung và chính sách thương mại quốc tế nói riêng

+Kiểm soát sự di chuyển của các luồng vốn: Đầu tư nước ngoài và xuất khẩu vốn

+Điều hành chính sách tỷ giá

-  Ở tầm vi mô:

+                  Cung cầu ngoại tệ và dự đoán sự biến động tỷ giá

+                  Hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu

+                  Hoạt động kinh doanh ngoại tệ

 

1.4. Nguyên tắc hạch toán ghi sổ kép

- Khoản thu từ người không cư trú: “+” bên có (tăng cung ngoại tệ)

- Khoản chi cho người không cư trú: “-“ bên nợ (phản ánh sự gia tăng về cầu ngoại tệ) (Tham khảo thêm một số quy tắc hạch toán tại GT T253 – 256)

 

2. Nội dung của cán cân thanh toán quốc tế

2.1.   Cán cân vãng lai

- Cán cân thương mại

+                  Đối chiếu và so sánh các khoản thu từ xuất khẩu được phản ánh bên “Có” với dấu “+” và chi cho nhập khẩu hàng hoá ghi ở bên “Nợ” với dấu “-”

+                  Khi thu nhập từ xuất khẩu lớn hơn chi cho nhập khẩu thì cán cân thương mại thặng dư và ngược lại.

+                  Có nhiều nhân tố ảnh hưởng đến tình trạng của cán cân thương mại: Tỷ giá, lạm phát, giá cả hàng hoá, thu nhập, chính sách thương mại quốc tế, v.v...

+                  Cán cân thương mại có ảnh hưởng rất lớn đến cán cân thanh toán quốc tế đồng thời tác động trực tiếp đến cung, cầu, giá cả hàng hoá và sự biến động của tỷ giá, tiếp đến, sẽ tác động đến cả cung cầu nội tệ và tình hình lạm phát trong nước.

 

-  Cán cân dịch vụ

+                  Bao gồm các khoản thu – chi về các hoạt động dịch vụ: vận tải, tài chính, viễn thông, y tế, giáo dục và các dịch vụ khác.

+                  Các dịch vụ cung ứng cho người không cư trú sẽ làm tăng cung ngoại tệ, được ghi vào bên “Có” với dấu “+” và ngược lại, các dịch vụ nhận cung ứng phát sinh cầu ngoại tệ sẽ ghi vào bên “Nợ” với dấu “-”.

+                  Cán cân dịch vụ của các nước có quy mô và tỷ trọng trong tổng giá trị cán cân thanh toán quốc tế ngày càng tăng

+                  Giá trị dịch vụ xuất nhập khẩu chịu ảnh hưởng bởi các nhân tố bao gồm: Thu nhập, tỷ giá, giá cả dịch vụ,và các yếu tố về tâm lý, chính trị, xã hội.

 

- Cán cân thu nhập

+                  Bao gồm những khoản thu nhập của người lao động (tiền lương, thưởng), thu nhập từ đầu tư và tiền lãi của những người cư trú và không cư trú

+                  Các khoản thu nhập của người cư trú được trả bởi người không cư trú sẽ làm tăng cung ngoại tệ nên được ghi vào bên “Có” với dấu “+”. Ngược lại các khoản chi trả cho người không cư trú sẽ làm phát sinh cầu ngoại tệ, sẽ được ghi vào bên “Nợ” với dấu “-”

+                  Các nhân tố ảnh hưởng đến cán cân thu nhập bao gồm quy mô thu nhập (mức tiền lương, thưởng, tỷ suất lợi nhuận từ hoạt động đầu tư và lãi suất) và các yếu tố thuộc môi trường kinh tế, chính trị, xã hội.

 

 

-  Cán cân chuyển giao vãng lai một chiều

+                  Bao gồm những khoản viện trợ không hoàn lại, giá trị của những khoản quà tặng và các chuyển giao khác bằng tiền và hiện vật cho mục đích tiêu dùng giữa người cư trú và không cư trú: Phản ánh sự phân phối lại thu nhập

+                  Các khoản thu (nhận) phát sinh cung ngoại tệ/cầu nội tệ nên được ghi vào bên “Có” với dấu “+”. Ngược lại, các khoản chi (cho) phát sinh cầu ngoại tệ/cung nội tệ nên được hạch toán vào bên “Nợ” với dấu “-”

+                  Quy mô và tình trạng cán cân chuyển giao vãng lai một chiều phụ thuộc chủ yếu vào các yếu tố thuộc về môi trường kinh tế, tâm lý, tình cảm, chính trị - xã hội và ngoại giao giữa các nước.

 

2.2.   Cán cân vốn

- Cán cân vốn dài hạn

+                  Bao gồm các khoản vốn đi ra hay đi vào của khu vực tư nhân và khu vực nhà nước dưới các hình thức đầu tư trực tiếp, gián tiếp và các hình thức đầu tư dài hạn khác.

+                  Luồng vốn đi vào phản ánh sự gia tăng của Nguồn vốn (TSN), nhưng làm tăng cung ngoại tệ nên vẫn được ghi “Có” với dấu “+”. Ngược lại, luồng vốn đi ra phản ánh sự ra tăng của TS (TSC) song lại làm tăng cầu ngoại tệ nên vẫn được ghi vào bên “Nợ” với dấu “-”

+                  Quy mô và tình trạng cán cân vốn dài hạn phụ thuộc vào các nhân tố như: Tỷ suất lợi nhuận kỳ vọng dài hạn, hiệu quả biên của vốn đầu tư (MEI hay ICOR) và các yếu tố thuộc về môi trường đầu tư, sự ổn định về chính trị, xã hội.

 

- Cán cân vốn ngắn hạn

+                  Bao gồm các khoản vốn đi ra hay đi vào của khu vực tư nhân (chiếm tỷ trọng lớn) và khu vực nhà nước nhưng dưới rất nhiều các các hình thức khác nhau: Tín dụng thương mại, tín dụng ngân hàng, các hoạt động trên kinh doanh ngoại hối và giấy tờ có giá ngắn hạn kể cả các luồng vốn đầu cơ.

+                  Luồng vốn đi vào phản ánh sự gia tăng của NV (TSN), như đã đề được cập, do làm tăng cung ngoại tệ nên vẫn được ghi “Có” với dấu “+”. Ngược lại, luồng vốn đi ra phản ánh sự ra tăng của TS (TSC) song lại làm tăng cầu ngoại tệ nên vẫn được ghi vào bên “Nợ” với dấu “-”.

 

+                  Quy mô và tình trạng cán cân vốn ngắn hạn phụ thuộc vào các nhân tố như: Chênh lệch tỷ giá, tỷ suất lợi tức kỳ vọng ngắn hạn, lãi suất và các yếu tố thuộc về môi trường kinh tế, chính trị - xã hội.

 

- Cán cân chuyển giao vốn một chiều