Chương I: Tổng Quan về Công Cụ Phái Sinh và Thị Trường Công Cụ Phái Sinh

1. Khái niệm và Lịch Sử Hình Thành Công Cụ Phái Sinh

1.1. Khái niệm Công Cụ Phái Sinh

●     Công cụ phái sinh (Derivatives) là một hợp đồng giữa người bán và người mua tại thời điểm hiện tại, cam kết rằng sẽ thực hiện giao dịch một loại tài sản tại một thời điểm nhất định trong tương lai. Loại tài sản cam kết trong hợp đồng được gọi là tài sản gốc hay tài sản cơ sở (underlying asset). Thời điểm giao hàng có thể là sau thời điểm ký kết hợp đồng một đến vài tuần, thậm chí vài năm.

●     Trong suốt thời gian từ khi ký kết hợp đồng đến thời điểm giao hàng, giá trị của hợp đồng sẽ thay đổi tùy thuộc vào biến động của giá tài sản cơ sở.

●     Bản thân công cụ phái sinh không có giá trị; giá trị của nó phụ thuộc vào giá trị của các tài sản cơ sở hay tài sản gốc.

●     Gọi là công cụ phái sinh vì công cụ này bắt nguồn (phái sinh) từ giá trị các tài sản cơ sở.

1.2. Các Tài Sản Cơ Sở

Các tài sản cơ sở hay tài sản gốc trong các hợp đồng phái sinh thường là các tài sản có giá trị thường xuyên biến động.

●     Tài sản thực: ngũ cốc, thịt gia súc,...

●     Tài sản tài chính: cổ phiếu, trái phiếu,...

1.3. Các Loại Công Cụ Phái Sinh

●     Hợp đồng kỳ hạn (Forward Contracts)

●     Hợp đồng tương lai (Futures Contracts)

●     Hợp đồng quyền chọn (Options Contracts)

●     Hợp đồng hoán đổi (Swap Contracts)

●     Các công cụ phái sinh mới (New Derivative Instruments)

2. Thị Trường Công Cụ Phái Sinh

2.1. Phân Loại Theo Hình Thức Giao Dịch

Thị Trường Tập Trung:

●     Các sở giao dịch là thị trường tập trung, nơi các chủ thể tham gia thực hiện giao dịch các hợp đồng được chuẩn hóa, với các điều khoản của hợp đồng do sở giao dịch quy định.

●     Đặc điểm:

○     Giao dịch tập trung và có địa điểm cụ thể.

○     Có nhà thanh toán bù trừ.

○     Được đảm bảo thanh toán và phải có ký quỹ.

○     Giá cả theo các lệnh đặt mua bán và các giao dịch rõ ràng về khối lượng và giá cả.

○     Giao dịch trên thị trường chính thức hạn chế rủi ro, nhưng yêu cầu này cũng hạn chế nhà đầu tư về một số mặt (giới hạn khối lượng, số lượng hợp đồng nắm giữ,...).

Thị Trường Phi Tập Trung (OTC - Over-The-Counter):

●     Là những thỏa thuận riêng giữa hai bên tham gia.

●     Không phải tuân thủ các quy định khắt khe như với các thị trường giao dịch tập trung.

●     Chủ thể tham gia thường là các tổ chức tài chính, các công ty lớn hoặc các quỹ đầu tư (TCTC là người tạo lập thị trường).

●     Đặc điểm:

○     Giao dịch phi tập trung giữa các chủ thể với nhau.

○     Hai bên giao dịch phải chịu hoàn toàn về rủi ro.

○     Khối lượng giao dịch và giá cả không rõ ràng.

So Sánh Thị Trường OTC và Thị Trường Tập Trung

2.2. Đặc điểm và Chức năng của Thị Trường Công Cụ Phái Sinh

2.2.1. Đặc điểm của Thị Trường Công Cụ Phái Sinh

●     Giá trị giao dịch lớn: Thị trường công cụ phái sinh có khối lượng giao dịch rất lớn, thường xuyên vượt qua các thị trường tài sản cơ sở.

●     Tính linh hoạt: Thị trường này có tính linh hoạt và mềm dẻo cao hơn so với các loại thị trường khác, cho phép điều chỉnh và thiết kế các hợp đồng để phù hợp với nhu cầu của các bên tham gia.

●     Đa dạng hàng hóa giao dịch: Các loại hàng hóa được giao dịch rất đa dạng, từ các tài sản tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, đến các hàng hóa thực như dầu mỏ, nông sản.

●     Biến động giá cả: Thị trường này chịu ảnh hưởng lớn từ biến động giá cả của hàng hóa, do đó các hợp đồng phái sinh thường được sử dụng để phòng ngừa rủi ro giá cả.

●     Đa dạng chủ thể tham gia: Thị trường có sự tham gia của nhiều chủ thể khác nhau, bao gồm các nhà đầu tư cá nhân, các tổ chức tài chính, các công ty và quỹ đầu tư.

●     Rủi ro tiềm ẩn lớn: Thị trường công cụ phái sinh có rủi ro tiềm ẩn lớn, đặc biệt khi sử dụng đòn bẩy tài chính, có thể dẫn đến tổn thất lớn nếu thị trường không diễn biến theo kỳ vọng.

2.2.2. Chức năng của Thị Trường Công Cụ Phái Sinh

●     Phòng ngừa rủi ro: